Αναμφισβήτητα η απονομή της Δικαιοσύνης στην Κύπρο κινείται με αργούς ρυθμούς, δημιουργώντας έτσι προκλήσεις στις αρχές του Κράτους Δικαίου που διέπουν μια ευρωπαϊκή χώρα.
Αυτές τις προκλήσεις καλούνται να αντιμετωπίσουν οι μεταρρυθμίσεις που προωθούνται από τις εθνικές αρχές με τη συνδρομή και των ευρωπαϊκών μηχανισμών, με σκοπό τον εκσυγχρονισμό και αναβάθμιση του συστήματος δικαιοσύνης στην Κύπρο.
Στις μεταρρυθμίσεις που προωθούνται περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων η θεσμοθέτηση και εισαγωγή νέων Κανονισμών Πολιτικής Δικονομίας, αφού σημαντικός παράγοντας για την καθυστέρηση στην επίλυση των διαφορών ενώπιον των Κυπριακών Δικαστηρίων είναι και οι πεπαλαιωμένοι Κανονισμοί Πολιτικής Δικονομίας οι οποίοι χρονολογούνται από το 1958 χωρίς ουσιώδεις τροποποιήσεις μέχρι σήμερα.
Το κυρίαρχο πνεύμα των νέων Κανονισμών περιστρέφεται γύρω από την εξυπηρέτηση του πρωταρχικού σκοπού που είναι κατά κύριο λόγο η εξέταση κάθε υπόθεσης δίκαια και με ανάλογο κόστος.
Η αντιμετώπιση μιας υπόθεσης δίκαια και με ανάλογο κόστος περιλαμβάνει,
α) τη διασφάλιση της ισότητας των μερών ·
β) την εξοικονόμηση δαπανών ·
γ) την αντιμετώπιση της υπόθεσης με αναλογικούς τρόπους, ήτοι ανάλογα με:
(i) το ύψος της απαίτησης ·
(ii) τη σημασία της υπόθεσης ·
(iii) την πολυπλοκότητα των θεμάτων · και
(iv) την οικονομική θέση κάθε μέρους
Βεβαίως δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί ο πρωταρχικός σκοπός των νέων Κανονισμών και θα παρέμενε μόνο στη σφαίρα της θεωρίας, εάν αυτοί δεν εφοδίαζαν τα Δικαστήρια με τα κατάλληλα εργαλεία για να διαχειριστούν ενεργά και αποτελεσματικά την κάθε υπόθεση και την εν γένει διαδικασία. Γι’ αυτό καθίσταται εμφανές από το σώμα των Κανονισμών ότι το Δικαστήριο οπλίζεται πλέον με τα κατάλληλα εφόδια που θα του επιτρέπουν να ασκεί ενεργό διαχείριση των υποθέσεων (‘’case management’’), αποτελώντας το θεματοφύλακα του πρωταρχικού σκοπού.
Βάσει των νέων Κανονισμών, η ενεργός διαχείριση υποθέσεων από τα Δικαστήρια περιλαμβάνει:
(α) την ενθάρρυνση των διαδίκων να συνεργάζονται μεταξύ τους κατά τη διεξαγωγή της διαδικασίας∙
(β) τον προσδιορισμό των ζητημάτων σε πρώιμο στάδιο∙
(γ) τη λήψη απόφασης το συντομότερο ως προς το ποια ζητήματα χρήζουν ενδελεχούς ελέγχου και εκδίκασης και ακολούθως τη συνοπτική διεκπεραίωση των υπολοίπων∙
(δ) τη λήψη απόφασης ως προς τη σειρά επίλυσης των ζητημάτων
(ε) την ενθάρρυνση των διαδίκων στη χρήση διαδικασίας Εναλλακτικής Επίλυσης Διαφορών, αν το δικαστήριο το κρίνει πρέπον, και τη διευκόλυνση της χρήσης τέτοιας διαδικασίας∙
(στ) την υποβοήθηση των διαδίκων προς διευθέτηση ολόκληρης ή μέρους της υπόθεσης
(ζ) τον καθορισμό χρονοδιαγραμμάτων ή διαφορετικά τον έλεγχο της προόδου της υπόθεσης∙
(η) τη στάθμιση κατά πόσον τα πιθανά οφέλη πραγματοποίησης συγκεκριμένου βήματος δικαιολογούν το κόστος λήψης του∙
(θ) τον χειρισμό όσο το δυνατόν περισσότερων πτυχών της υπόθεσης κατά τον ίδιο χρόνο∙
(ι) τον χειρισμό της υπόθεσης χωρίς να χρειάζεται η παρουσία των διαδίκων στο δικαστήριο∙
(κ) την αξιοποίηση της τεχνολογίας∙
(λ) την έκδοση οδηγιών για διασφάλιση της ταχείας και αποτελεσματικής εκδίκασης της υπόθεσης.
Καθίσταται σαφές ότι αυτό που επιχειρείται είναι η αλλαγή κουλτούρας ως προς την προσέγγιση των υποθέσεων τόσο από τους δικηγόρους όσο και από τους Δικαστές, με πιο ενεργό και αποτελεσματικό ρόλο των Δικαστηρίων στην επίλυση των ενώπιον τους διαφορών, ξεφεύγοντας από τα αυστηρά πλαίσια και τους άκαμπτους κανόνες που οι υφιστάμενοι θεσμοί θέτουν μη αφήνοντας πολλές φορές περιθώρια ευελιξίας για τον αποτελεσματικότερο χειρισμό των υποθέσεων. Φαίνεται δηλαδή ότι θα διευρυνθούν οι εξουσίες των δικαστών όσον αφορά στο μέχρι πού μπορεί να φτάσει η επέμβαση του Δικαστηρίου προς επίλυση της διαφοράς, χωρίς να χρειαστεί κατ’ ανάγκη να φτάσει μια υπόθεση στο στάδιο της Ακρόασης προκειμένου για παράδειγμα να προσδιοριστούν τα επίδικα θέματα, ενώ προωθείται η συνεργασία και η επίλυση της διαφοράς μεταξύ των μερών, μέσω της ανταλλαγής πληροφοριών σε πρώιμο στάδιο.
Επίσης ξεφεύγουμε πλέον από το χρονοβόρο στάδιο της προδικασίας το οποίο θα απλοποιηθεί και σίγουρα μια υπόθεση δεν θα ορίζεται τόσες φορές, αχρείαστα πολλές φορές, για Οδηγίες όπως σήμερα. Όταν δε, οριστεί μια υπόθεση για Ακρόαση, θα αναμένεται ότι αυτή θα ξεκινήσει την ημέρα που είναι ορισμένη, καθότι πλέον το Δικαστήριο θα διαθέτει «καθαρές» μέρες μόνο για μια συγκεκριμένη υπόθεση προς ακρόαση ή και περισσότερες ανάλογα με τη φύση των υποθέσεων. Τα αιτήματα δε για αναβολές γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο θα γίνονται αποδεκτά μόνο για εξαιρετικούς λόγους και με μεγάλη φειδώ, ενώ η ορθολογιστική διαχείριση και κατανομή του δικαστικού χρόνου αναμένεται ότι θα επηρεάσει θετικά όχι μόνο την Δικαιοσύνη αλλά θα συμβάλει και στη μείωση των δημόσιων δαπανών.
Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί και το γεγονός ότι η δυνατότητα που παρέχεται πλέον βάσει των νέων Κανονισμών στα Δικαστήρια για ενθάρρυνση των διαδίκων στη χρήση διαδικασίας Εναλλακτικής Επίλυσης Διαφορών και τη διευκόλυνση της χρήσης τέτοιας διαδικασίας, αναλόγως βεβαίως των δεδομένων της κάθε υπόθεσης, αποτελεί ένα τεράστιο βήμα προόδου και ενδεχομένως να σηματοδοτήσει το έναυσμα για προώθηση των εναλλακτικών μέσων επίλυσης διαφορών όπως είναι η διαμεσολάβηση και η διαιτησία, θεσμοί που δυστυχώς στην Κύπρο δεν τυγχάνουν χρήσης στο βαθμό που θα έπρεπε παρά τα τεράστια οφέλη τους.
Οι αλλαγές στις οποίες στοχεύουν οι Νέοι Κανονισμοί απαιτούν βεβαίως την κατανόηση του πνεύματος και της φιλοσοφίας τους τόσο και από τους δικαστές όσο και από το δικηγορικό κόσμο. Η αμοιβαία κατανόηση του πρωταρχικού σκοπού και η συνεργασία είναι αυτή που θα συνδράμει στην επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί όσον αφορά στην απονομή της Δικαιοσύνης.
Η εφαρμογή των νέων Κανονισμών Πολιτικής Δικονομίας αναμένεται να λάβει χώρα το 2023. Βεβαίως το ενδιαφέρον ως προς την τελική μορφή και έκβαση αυτής της ρύθμισης από τους διάφορους φορείς στο στάδιο της δημόσιας διαβούλευσης αναμένεται ζωηρό, ενώ ευελπιστούμε ότι η τελική έκβαση της σημαντικής αυτής εξέλιξης θα είναι ωφέλιμη όχι μόνο για τον πυλώνα της δικαιοσύνης αλλά και την ευρύτερη κοινωνία και οικονομία του Κράτους.
