Εισαγωγή:

Πας δικαστήριο αποφασίζει επί των επίδικων ζητημάτων στην βάση μαρτυρίας η οποία προσκομίζεται ενώπιον του και τίθεται υπό εξέταση και/ή αξιολόγηση[1]. Η σημασία δε της μαρτυρίας επί του Κυπριακού Νομικού συστήματος και ιδιαίτερα στα πλαίσια της ποινικής διαδικασίας, όπου και εξετάζεται με το παρόν άρθρο είναι η μέγιστη και αποτελεί τον θεμελιώδη λίθο στην αποπεράτωση των Δικαστικών αποφάσεων. Το χρέος της πολιτείας να προστατεύσει την οποιαδήποτε μαρτυρία η οποία είναι προς το συμφέρον της δικαιοσύνης, είναι αδιαμφισβήτητο. Ως εκ τούτου η Βουλή των αντιπροσώπων νομοθέτησε για την προστασία μαρτύρων, με την ψήφιση του Ν. (95(I)/2001)[2], εφεξής θα αναφέρεται ως (ο «Νόμος»).

Κατά την καταχώρηση της ποινικής υπόθεσης ενώπιον του Δικαστηρίου, η κατηγορούσα αρχή έχει την υποχρέωση όπως αναφέρει τα ονόματα των μαρτύρων επί του κατηγορητηρίου[3]. Στην υπόθεση     Κωνσταντίνου Μάριος άλλως Γιαλλούρης και Άλλοι ν. Αστυνομίας[4], το Ανώτατο Δικαστήριο τόνισε ότι δεν είναι αναγκαίο όπως τα ονόματα μαρτύρων να αναγράφονται στο κατηγορητήριο σε συνοπτική δίκη[5]. Νοείται ότι τα Δικαστήρια έχουν την εξουσία να κλητεύσουν οποιονδήποτε μάρτυρα, αν ικανοποιηθεί από το Δικαστήριο ότι θα δώσει ουσιώδη μαρτυρία[6]. Σε περίπτωση όπου κληθεί μάρτυρας και δεν παρουσιαστεί την ώρα της δίκης, τότε το Δικαστήριο δύναται να εκδώσει ένταλμα σύλληψης προς εξαναγκασμό του για εμφάνιση[7]. Πριν την καταχώρηση οποιουδήποτε κατηγορητηρίου, αυτό πρέπει να έχει την υπογραφή ή/και την έγκριση του Δικαστή του οποίου τίθεται ενώπιον του[8].

Μάρτυρας που χρήζει βοηθείας

Το Επαρχιακό Δικαστήριο με ποινική δικαιοδοσία[9] ή/και το Κακουργιοδικείο, εφεξής θα αποκαλούνται μαζί ως (το «Δικαστήριο»), μπορεί είτε από αίτημα των διαδίκων κατά την ακρόαση ποινικής διαδικασίας, είτε και αυτεπάγγελτα να ορίσει ένα μάρτυρα, ως μάρτυρα που χρήζει βοηθείας[10]. Το Δικαστήριο κατά την εξέτασή του, κατά πόσο ένας μάρτυρας χρήζει βοηθείας, λαμβάνει υπόψη αλλά όχι εξαντλητικά τα ακόλουθα[11]:

α) Τη φύση και τις περιστάσεις υπό τις οποίες τελέστηκε το αδίκημα στο οποίο αφορά η διαδικασία.

(β) την ηλικία του μάρτυρα.

(γ) το κοινωνικό και πολιτιστικό υπόβαθρο και την εθνική καταγωγή του μάρτυρα.

(δ) το οικογενειακό και εργασιακό περιβάλλον του μάρτυρα.

(ε) τις θρησκευτικές ή πολιτικές πεποιθήσεις του μάρτυρα.

(στ) τη συμπεριφορά του κατηγορουμένου ή της οικογένειάς του ή των συνεργατών του κατηγορουμένου έναντι του μάρτυρα.

(ζ) τις απόψεις τις οποίες εξέφρασε ο μάρτυρας.

Ν.Β Υπάρχουν περιπτώσεις όπου το ίδιο το νομοθέτημα που προβλέπει το ποινικό αδίκημα, ορίζει τον μάρτυρα ο οποίος θα είναι μάρτυρας στην εν λόγω ποινική διαδικασία για το αδίκημα, ως μάρτυρα που χρήζει βοηθείας[12].

Μέτρα Προστασίας Μαρτύρων

Κατά την εκδίκαση αδικημάτων και για τους σκοπούς της προστασίας μαρτύρων που χρήζουν βοηθείας, το Δικαστήριο δύναται να διατάξει όπως[13]:

• Ολόκληρη ή μέρος της υπόθεσης εκδικαστεί κεκλεισμένων των θυρών[14].
• Η μαρτυρία του μάρτυρα κατηγορίας να γίνει εις απουσία του Κατηγορούμενου (νοουμένου ότι ο τελευταίος θα λαμβάνει γνώση και θα είναι δυνατόν να τον αντεξετάσει)[15].

Περαιτέρω το Δικαστήριο δύναται για σκοπούς προστασίας του μάρτυρα έτσι ώστε να μην είναι ορατός προς τον κατηγορούμενο, να διατάξει:

• την τοποθέτηση ειδικού διαχωριστικού[16]
• τη χρήση κλειστού κυκλώματος τηλεόρασης[17]
• χρήση οποιουδήποτε άλλου μέσου ή συστήματος[18]

Στην υπόθεση Δημοκρατία ν. Π.Χ.[19] η οποία εκδικάστηκε κεκλεισμένων των θυρών, το μόνιμο Κακουργιοδικείο Λεμεσού έκανε δεκτές δύο οπτικογραφημένες καταθέσεις, ως κύρια εξέταση του μάρτυρα στα πλαίσια του Νόμου. Ομοίως στην υπόθεση ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ν. Alramadan κ.α.[20], το Δικαστήριο διέταξε όπως οι κατηγορούμενοι να μην είναι ορατοί προς τον μάρτυρα και έδωσε άδεια όπως η μαρτυρία δοθεί μέσω κλειστού κυκλώματος τηλεόρασης.

Σχέδιο Προστασίας Μαρτύρων

Ο Νόμος δίδει στον Γενικό Εισαγγελέα της Δημοκρατίας, την εποπτεία του Σχεδίου Προστασίας Μαρτύρων και Συνεργατών της Δικαιοσύνης, εφεξής θα αναφέρεται ως (το «Σχέδιο»)[21]. Δικαίωμα για ένταξη στο σχέδιο έχει κάθε πρόσωπο το οποίο κατά την κρίση του Γενικού Εισαγγελέα, κατέχει ουσιώδεις πληροφορίες οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο στάδιο ποινικής διαδικασίας και πιθανό να θέσουν σε κίνδυνο το πρόσωπο αυτό[22].

Είδη Προστασίας

Το Σχέδιο περιλαμβάνει μεταξύ άλλων[23]:

• Προστασία του μάρτυρα και της οικογένειας του συνιστάμενη από φρούρηση ή συνοδεία ή και τα δύο
• μετακίνηση του μάρτυρα και της οικογένειας του σε άλλη πόλη ή χωριό και τήρηση μυστικότητας για τη διαμονή του
• αλλαγή της ταυτότητας του μάρτυρα και της οικογένειάς του
• μετακίνηση του μάρτυρα και της οικογένειάς του στο εξωτερικό
• ειδικές διευθετήσεις κράτησης συνεργατών της δικαιοσύνης

Ν.Β Τα μέτρα προστασίας μπορούν να επεκταθούν στη σύζυγο, τα τέκνα, τους γονείς και άλλους στενούς συγγενείς του μάρτυρα, αν τούτο είναι αναγκαίο για την αποφυγή του ενδεχομένου άσκησης οποιασδήποτε μορφής επηρεασμού του μάρτυρα, και μπορούν να εφαρμόζονται πριν, κατά και μετά τη δίκη[24].

Στην υπόθεση Δημοκρατία ν. Αντώνης Χριστοδούλου κ.α[25]., δεν έγινε αποδεκτή στο Δικαστήριο η εισήγηση των συνηγόρων της υπεράσπισης, ότι η ένταξη μάρτυρα στο πρόγραμμα προστασίας μαρτύρων αποτελεί αθέμιτη πρακτική και δούλεψε ως αντάλλαγμα για την προστασία του μάρτυρα εναντίων των κατηγορουμένων.

Κρίνεται αναγκαίο σε αυτό το σημείο να παρατεθεί απόσπασμα της απόφασης Δημοκρατίας ν. Σάκκου[26], του Μονίμου Κακουργιοδικείου Λεμεσού όπου μεταξύ άλλων αναφέρει:

«Πέραν δε τούτου, η γλώσσα του […][27] «λύνεται» όταν, για πρώτη φορά, νιώθει ασφάλεια μετά την ένταξή του στο σχέδιο προστασίας μαρτύρων.  Δεν είναι αξιοπερίεργο.  Τουναντίον, είναι εγγενές στην ανθρώπινη φύση, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου εμπλέκονται συγκατηγορούμενοι, οι οποίοι επιδόθηκαν από κοινού σε έκνομες πράξεις ή παραλείψεις, να εκφράζεται αρχικά απροθυμία αποκάλυψης λεπτομερειών ή άρνηση για το τι συνέβη στην πραγματικότητα, η οποία όμως, στη συνέχεια αναιρείται, με την έννοια ότι το πρόσωπο που προέβηκε στις αρχικές δηλώσεις, αποφασίζει, μετά από σκέψη και κυρίως για συνειδησιακούς λόγους, να καταλήξει να πει την αλήθεια (βλ.  Χριστοφή ν. Δημοκρατίας, ECLI:CY:AD:2018:B414, Ποιν. Έφ. 156/2016, ημερ. 25.9.2018).  Η συνείδηση του ανθρώπου, όσο πωρωμένη και να είναι, έχει εκρήξεις για λύτρωση, από το βάρος του εγκλήματος, που δεν ελέγχονται.  Η ομολογία του εγκλήματος αποτελεί μέσο για εκτόνωση της βεβαρημένης συνείδησης (βλ. Παναγή άλλως Καυκαρής ν. Δημοκρατίας (1990) 2 Α.Α.Δ., 203).

Ο περί Προστασίας Μαρτύρων Νόμος και η Νομολογία, αποτελούν οδηγό για τα κριτήρια που λαμβάνονται υπόψη κατά την εξέταση της μεταχείρισης ή ασυλίας, την οποία τυγχάνει ένας μάρτυρας. Μεμπτό και απαράδεκτο είναι η παροχή ενθάρρυνσης στο μάρτυρα, με υποσχέσεις ή ανταλλάγματα για να παραποιήσει τη μαρτυρία του, για να εξυπηρετήσει αλλότριο σκοπό ή να αποκρύψει την αλήθεια.   Οι φόβοι ενός μάρτυρα, για την ασφάλεια του ιδίου και της οικογένειάς του, μπορεί να τον καταστήσουν διστακτικό να εκπληρώσει το καθήκον του.»

Η υποχρέωση της πολιτείας μέσω του Γενικού Εισαγγελέα, να παρέχει εφ’ όρου ζωής προστασία μέσω του Σχεδίου Προστασίας Μαρτύρων, δεν είναι απόλυτη. Σχετική με το ως άνω είναι η υπόθεση του Επαρχιακού Δικαστηρίου Λευκωσίας, ΕΥΑΝΘΙΑΣ ΑΡΙΣΤΕΙΔΟΥ κ.α. ν. ΓΕΝΙΚΟΥ ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΑ[28], όπου η Ενάγουσα στράφηκε εναντίον του Γενικού Εισαγγελέα της Δημοκρατίας αξιώνοντας γενικές αποζημιώσεις λόγω του ότι ο τελευταίος δεν τήρησε την συμφωνία για παροχή εφ’ όρου ζωής προστασίας από το Σχέδιο. Το Δικαστήριο αποφάσισε ότι η απόφαση του Γενικού Εισαγγελέα να αφαιρέσει την Ενάγουσα και τον σύζυγό της, από το Σχέδιο δεν προσέκρουε τον Νόμο, αφού δεν είχε αποδειχθεί ότι υπήρξε υπόσχεση εκ μέρους του Εναγομένου ή εκπροσώπων αυτού προς τους Ενάγοντες ότι θα εντάσσονταν στο Σχέδιο Προστασίας Μαρτύρων εφ’ όρου ζωής. Κατ’ επέκταση δεν υπήρξε συμβατική σχέση ή συμφωνία με τέτοιο περιεχόμενο.

Προβλεπόμενη ποινή από τον Νόμο

Κάθε πρόσωπο που προβαίνει σε οποιαδήποτε πράξη προορισμένη ή που είναι ενδεχόμενο να αποτρέψει πρόσωπο ενταγμένο στο Σχέδιο από του να ενεργήσει ως μάρτυρας σε ποινική διαδικασία, είναι ένοχο αδικήματος και υπόκειται σε φυλάκιση που δεν υπερβαίνει τα δέκα (10) χρόνια[29].

Απαγορεύεται η δημοσιοποίηση του ονόματος της διεύθυνσης ή οποιασδήποτε άλλης πληροφορίας που ενδέχεται να οδηγήσει στην αποκάλυψη της ταυτότητας ή τον εντοπισμό προσώπου ενταγμένου στο Σχέδιο[30]. Σε περίπτωση διάπραξης του αδικήματος της παραγράφου αυτής, η προβλεπόμενη ποινή από τον Νόμο είναι φυλάκιση που δεν υπερβαίνει τα δύο (2) χρόνια[31].

---

[1] Χρίστος Κληρίδης, «Κυπριακό Δίκαιο της Απόδειξης», Νομική Βιβλιοθήκη 2019, σελ. 1.

[2] Περί Προστασίας Μαρτύρων Νόμος του 2001 (95(I)/2001).

[3] Γ.Μ Πικής, «Ποινική Δικονομία στην Κύπρο», Δεύτερη αναθεωρημένη έκδοση του Criminal Procedure in Cyprus (1975), 2013 σελ. 169.

[4] (2005) 2 ΑΑΔ 282.

[5] Βλέπε επίσης:- Γενικός Εισαγγελέας της Δημοκρατίας ν. Σάββα Σάββα (1998) 2 ΑΑΔ 224.

[6] Άρθρο 49 του περί Ποινικής Δικονομίας Νόμος (Κεφ.155).

[7] Άρθρο 50 του περί Ποινικής Δικονομία Νόμος (Κεφ. 155).

[8] Άρθρο 43 του περί Ποινικής Δικονομίας Νόμος (ΚΕΦ.155).

[9] Άρθρο 24 του περί Δικαστηρίωv Νόμoς τoυ 1960 (14/1960).

[10][10] Άρθρο 4(1) του Ν. 95(Ι)/2001.

[11] Άρθρο 3 (3) του Ν. 95(I)/2001.

[12] Σχετικά είναι: περί Βίας στην Οικογένεια (Πρόληψη και Προστασία Θυμάτων) Νόμος του 2000, περί Καταπολέμησης της Εμπορίας Προσώπων και περί Σεξουαλικής Εκμετάλλευσης Ανηλίκων Νόμο του 2000.

[13] Άρθρο 5(1) του Ν. 95(Ι)/2001.

[14] Άρθρο 5(1) (α) του Ν. 95(Ι)/2001.

[15] Άρθρο 5(1) (β) του Ν.95(Ι)/2001.

[16] Άρθρο 5(2) (α) του Ν.95(Ι)/2001.

[17] Άρθρο 5(2) (β) του Ν.95(Ι)/2001.

[18] Άρθρο 5(2) (γ) του Ν.95(Ι)/2001.

[19] Αρ. Υπόθεσης: 9622/18, 25/6/2021.

[20] Αρ. Υπόθεσης: 13154/2020, 1/2/2022.

[21] Άρθρο 16 του Ν.95(Ι)/2001.

[22] Ibid.

[23] Άρθρο 17 (2) του Ν.95(Ι)/2001.

[24] Άρθρο 17(1) του Ν.95(Ι)/2001.

[25] Αρ. Υπόθεσης: 14247/13, 3/9/2014.

[26] Υπόθεση αρ.: 20763/2019, 29/10/2020.

[27] Μάρτυρα.

[28] Αρ. Αγωγής: 1801/09, 5/5/2017.

[29] Άρθρο 19(1) του Ν.95(Ι)/2001.

[30] Άρθρο 19(2) του Ν.95(Ι)/2001.

[31] Άρθρο 19(3) του Ν.95(Ι)/2001.